In memoriam Johan Doesburg (1955-2025)
Afgelopen vrijdag bereikte ons het treurige bericht dat Johan Doesburg is overleden. Tussen 1993 en 2015 regisseerde hij bijna vijftig producties bij het Nationale Toneel, de voorloper van Het Nationale Theater. Van 1994 tot en met 2011 was hij artistiek leider van het gezelschap.
"Er zijn geen verhalen meer. Er is niemand meer om ze te vertellen."
Uit: Genesis
Al voor zijn komst naar Den Haag had Doesburg naam gemaakt als regisseur van opvallende, vaak provocatieve stukken. In 1988 veroorzaakte zijn afstudeervoorstelling, Het vuil, de stad en de dood van Rainer Werner Fassbinder grote ophef: de tekst zou antisemitisch zijn. Twaalf jaar later verwerkte Harry Mulisch – een schrijver die Doesburg graag las – deze affaire in zijn boekenweekgeschenk Het theater, de brief en de waarheid. Na Doesburgs afstuderen volgden eigen producties en gastregies bij onder meer Toneelgroep Amsterdam (nu: Internationaal Theater Amsterdam) met stukken als Vastgoed BV van David Mamet en Mein Kampf van George Tabori. Zijn stuk 06 over telefoonseks, met Ariane Schluter en Ad van Kempen, werd verfilmd door Theo van Gogh.
In ruim twintig jaar bij het Nationale Toneel gaf Doesburg zijn grote liefde voor tekst ruim baan. Hij was een verwoed lezer, wat zijn weerslag vond in een brede waaier aan stukken. Hij regisseerde klassieke teksten, hedendaagse stukken en boekbewerkingen: van Aischylos en Shakespeare tot Sarah Kane en Rainer Werner Fassbinder, van Kellendonk en Houellebecq tot de Bijbel. Vaak onderzochten zijn voorstellingen de donkere kant van het leven: het zwart bleek steevast uit vele grijstinten te bestaan en de grens tussen dader en slachtoffer was vaker dan eens diffuus. In 2015 vertelde hij de Volkskrant waar die fascinatie vandaan kwam: “Om het te begrijpen, te onderzoeken, om mijn eigen angsten te bedwingen.”
Does, zoals hij binnen de muren van het gezelschap liefkozend werd genoemd, voelde zich het meest thuis in het repetitielokaal. Naast hem lagen steevast een pakje sigaretten, een aansteker en een haarborstel voor zijn kenmerkende lange haardos. Wanneer acteurs in een repetitie naar zijn idee goed op dreef waren, tikte hij een paar keer kort met zijn aansteker op tafel, “dan hoef ik ze niet uit het ritme te halen.” Regelmatig vulde hij de repetitietijd met lange anekdotes: “Heb ik jullie wel eens verteld over…?” Does was een echte ‘acteursregisseur’, hij hield van acteurs en wist hen tot bijzondere prestaties te brengen. Acteurs uit zijn producties belandden regelmatig als genomineerde of winnaar op de lijstjes voor de belangrijkste theaterprijzen. Tegelijkertijd had hij ook altijd oog voor de vele werkers áchter de schermen, hij prees de technici en productieleiders voor het vele werk dat zij deden.
In 2015 nam Doesburg met het bejubelde theaterepos Genesis in het Zuiderstrandtheater afscheid van het Nationale Toneel. De jaren daarna werkte hij als freelance regisseur, wat zijn gezondheid helaas steeds lastiger maakte. Zijn laatste professionele regie was Gif van Lot Vekemans in 2022. Wij zullen Does missen – zijn verhalen, zijn kritische blik, zijn enorme liefde voor Haags theater – en wensen Betsy en Lodewijk, en iedereen die Johan kende en liefhad, veel kracht.
Medewerkers, directie en Raad van Toezicht Het Nationale Theater