Leedvermaak trilogie

Het verhaal

In 1972 trouwt Lea voor de derde keer. Haar kersverse echtgenoot is de succesvolle arts Nico. Haar ouders, Ada en Simon, hebben de oorlog overleefd, maar ze ondervinden er toch nog de gevolgen van. Op het bruiloftsfeest worden de familieverhoudingen steeds ingewikkelder. Ook Lea's onderduikmoeder, Riet, is aanwezig. Terwijl Ada en Simon zich afwenden van het verleden en stug proberen door te leven, worstelt Lea nog met haar eigen geschiedenis en met die van haar ouders. 
 
Een kwarteeuw volgen we lief en leed van Lea’s familie en haar vrienden. Kinderen worden geboren, ouderen gaan dood. Herinneringen worden opgerakeld en weer diep weggestopt. De jongste generatie biedt hoop en heeft nieuwe energie. Maar toch blijft het trauma van de oorlog nog voelbaar. Als de jongste familieleden oud genoeg zijn, willen ze niets liever dan het verstikkende zwijgen doorbreken.
  
De Leedvermaak trilogie laat zien hoe onverwerkte trauma’s generaties lang kunnen doorwerken. Judith Herzberg heeft dat meesterlijk en herkenbaar opgeschreven in achteloos lijkende, luchtige en tintelende dialogen. 

Voor het eerst in Nederland

Nooit eerder werden de drie stukken in ons land op één avond vertoond. Leedvermaak was een echte theaterhit. Rijgdraad werd geschreven in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, ter gelegenheid van vijftig jaar bevrijding. Het derde deel van de trilogie, Simon, beleeft zijn Nederlandse première bij Het Nationale Theater. Regisseur Eric de Vroedt, veertien topacteurs en zes livemusici tekenen voor een fantastische theateravond. 

Speeloverzicht

De Leedvermaak trilogie is op zaterdag 27 maart 2022 in première gegaan in het Theater aan het Spui. Daarna is de voorstelling te zien geweest in onder andere Utrecht, Rotterdam, Amsterdam en Haarlem.

Foto's: Fred Debrock

Judith Herzberg

Judith Herzberg debuteerde in 1961 met haar eerste gedichten in Vrij Nederland. In 1963 verscheen haar eerste bundel, Zeepost. Vanaf het begin van de jaren zeventig volgden toneel- en tv-stukken, filmscripts en teksten voor musicals. Leedvermaak is onderdeel is van de trilogie Leedvermaak/Rijgdraad/Simon. Het werk van Herzberg werd onder anderen bekroond met de Nederlands-Vlaamse Toneelschrijfprijs en de P.C. Hooftprijs voor poëzie: “Herzbergs poëzie is hartverscheurend eenvoudig en juist daardoor complex. Haar precieze observaties uit het dagelijks leven leggen iets essentieels van het menselijk verkeer bloot. Haar toon is altijd natuurlijk, zo natuurlijk dat die alleen maar het gevolg kan zijn van een enorme beheersing van taal en vorm, van techniek. Die beheersing blijkt ook uit de manier waarop ze klank gebruikt. Haar taal nadert de muziek”, zo stelde de jury onder voorzitterschap van Marita Mathijsen-Verkooijen. 

In 2018 ontving Judith Herzberg voor haar oeuvre de Prijs der Nederlandse Letteren, de meest prestigieuze literaire prijs in het Nederlandse taalgebied. 

“Als kind in en vlak na de oorlog heeft U ervaren hoe menselijke verhoudingen uit het lood kunnen raken. U heeft de mensen scherp geobserveerd, in hun zwaktes en hun kracht, hun onverschilligheid en hun zorgzaamheid, hun beperkingen en hun grootsheid.” Koning Willem-Alexander bij uitreiking van de Prijs der Nederlandse Letteren aan Judith Herzberg (2018) 

New European Ensemble

Voor de Leedvermaak trilogie werken we voor het eerst samen met de musici van het New European Ensemble, die de nieuw gecomponeerde muziek van Florentijn Boddendijk en Remco de Jong tot leven wekken op het toneel. 

Het New European Ensemble werd in 2009 in Nederland opgericht door gepassioneerde internationale musici. Het ensemble werd in de pers bejubeld om haar ‘fantastische’ (NRC) en ‘exemplarische uitvoeringen’ (de Volkskrant) en werd geprezen als ‘een van de beste ensembles van Nederland’ (Nieuwe Noten). De missie van het ensemble is om hedendaagse en 20e-eeuws repertoire op een aangrijpende en laagdrempelige wijze te presenteren voor een breed publiek. Daarom wordt vaak gezocht naar combinaties met film, literatuur, dans, theater en beeldende kunst. Het New European Ensemble speelt in alle vooraanstaande concertzalen en theaters in Nederland. Ook is het ensemble regelmatig te horen bij belangrijke festivals in binnen- en buitenland en gaf zij concerten in onder meer Engeland, Zweden, Finland, Duitsland China, België, Duitsland en Italië.

Een landelijke dialoog over vrijheid

Het Nationale Theater gelooft dat theater de uitgelezen plek is voor reflectie en gesprek. Hier hoor en zie je de verhalen van ‘de ander’, met andere waarden en zienswijzen. In de dialoog met de ander ontstaat empathie, wat de basis kan vormen voor een tolerantere en meer saamhorige samenleving. Daarom organiseerde het gezelschap rondom de Leedvermaak trilogie diverse programma’s om het gesprek te stimuleren over wat vrijheid in onze tijd betekent:  

Lezen met… Leedvermaak 
Elke theatervoorstelling begint met een tekst. Nieuw, eeuwenoud, bewerkt, in concept of helemaal uitgeschreven. Maar wat vertelt die tekst? Wat is er herkenbaar aan de personages en de situaties? En hoe komt die tekst uiteindelijk tot leven in de voorstelling? Deelnemers aan het programma Lezen met… Leedvermaak ontvingen de boekuitgave van de trilogie (De Harmonie, 2020) en lazen onder deskundige begeleiding de theatertekst. Rond de tafel ontstond een beeld van de voorstelling én een gesprek over de personages, hun motieven en de dieperliggende thema’s. In twee avonden werd de tekst gelezen en hoorde je als deelnemer alle achtergronden. Na een bezoek aan de voorstelling kwamen de deelnemers nog één keer bij elkaar om na te praten.
 
Tussen jou en mij. Een gesprek tussen generaties.
De voorstelling vertelt het verhaal van drie generaties uit een familie. In het contextprogramma Tussen jou en mij, dat meereisde met de voorstelling, bracht Het Nationale Theater twee generaties met elkaar in contact; het publiek en jongeren uit de stad. In de foyers van de theaters gingen zij tijdens de pauzes het gesprek met elkaar aan. In een speciaal ontworpen installatie deelden ze momenten over wat kenmerkend is voor hun generatie en wat er (on-)besproken blijft in hun familie. Wat van jouw familie echoot door in jou? Wat heb je meegekregen van voorgaande generaties? En wat zou je zelf anders doen of niet willen doorgeven aan toekomstige generaties. Kijkend in elkaars ogen ontstaat een goed gesprek; tussen jou en mij.

Recensies

DE VOLKSKRANT ★★★★☆
“Swingend trekken de acteurs en musici van de Leedvermaak-trilogie je naar de bodemloze pijn van een familie.”

NRC ★★★★☆
“Behalve die ijzersterke tekst, heeft De Vroedt een geweldig acteursensemble als grote troef.”

TELEGRAAF ★★★★☆
“Leedvermaak trilogie is gedetailleerd, talig en tijdloos toneel dat […] met liefde en aandacht door de acteurs ten tonele wordt gebracht.”

SCENES ★★★★☆
“Regisseur Eric de Vroedt maakt er met een sterke, grote cast een prachtige avond van”.

HET PAROOL 
"In Leedvermaak trilogie weten Eric de Vroedt en zijn team heel goed te doseren en ritme op te bouwen. En dat gebrek aan theatraal vuurwerk is een verademing".

Credits

tekst Judith Herzberg  

regie Eric de Vroedt  


cast Antoinette Jelgersma, Betty Schuurman, Bodil de la Parra, Bram Coopmans, Gustav Borreman, Hein van der Heijden, Jaap Spijkers, Johannes Wirix-Speetjens, Malou Gorter, Mariana Aparicio Torres, Nick Renzo Garcia, Rick Paul van Mulligen,  Soumaya Ahouaoui en Tamar van den Dop. 

livemuziek New European Ensemble o.l.v. Emlyn Stam
fluit: Felicia van den End / Jana Machalett
klarinet: James Meldrum
viool: Rada Ovcharova / Arisa Fujita 
cello: Willem Stam / Sebastiaan van Halsema / Matthijs Broersma
compositie en livemuziek Florentijn Boddendijk & Remco de Jong

bewerking Judith Herzberg
bewerking en dramaturgie Willemijn Barelds
decorontwerp Maze de Boer
kostuumontwerp Lotte Goos
lichtontwerp en video Bernie van Velzen
regieassistentie Chyramain van Kempen en Melissa Knollenburg

campagnefotografie: Gordon Meuleman

Met dank aan Asko|Schönberg